Znacie kogoś, kto był kiedyś w poprawczaku albo ośrodku wychowawczym? A może sami byliście? Poprawczak to więzienie, tylko w świecie dzieci. Trochę inaczej jest w ośrodku wychowawczym, bo jego celem nie jest izolacja jednostki od reszty, a bardziej edukacja w celu powrotu do życia bez patologii. Takie placówki same w sobie są interesujące (ciekawe, nieodgadnione), więc nic dziwnego, że Mikołaj Lizut chciał zrobił film o mieszkankach jednego z nich. Tak powstał dokument Już tu nie wrócę.
Czy nikt wcześniej nie wpadł na podobny pomysł? Wpadł, 20 lat temu. W 2002 roku podobny film dokumentalny zrobił Krzysztof Lang. To reżyser, który stoi m.in. za takimi obrazami jak dokument Prawdziwe psy (znacie te memy z cytatem„to który jest synem, którego”? No to właśnie z tego filmu) czy fabuła Ach śpij kochanie. Ten film o poprawczaku sprzed 20 lat nosi tytuł Adrenalina i polecam wam go z całego serduszka. Jego fragmenty hulają dzisiaj po youtubie.
Różnica względem Już tu nie wrócę jest taka, że u Langa oglądaliśmy studium demoralizacji młodych chłopców, skalę totalnego zepsucia, właściwie bez żadnej refleksji. Ci chłopcy bez wstydu opowiadają tam, jak kręci ich że kogoś pobiją, skopią, jak bardzo jest to dla nich całkowicie normalne. Lubię, jak ktoś się mnie boi, jak prosi: nie bij mnie, a ja to lubię – mówi jeden z chłopców. U Lizuta zaś, oglądamy młode dziewczyny z ośrodka wychowawczego w Goniądzu, które – owszem – zeszły na złą drogę, ale wydaje się, że jest w nich jakaś autorefleksja. Mają świadomość, że ich życie jest właściwie beznadziejne, że coś musi się zmienić, jeśli one mają już nie wracać do tego miejsca.
W Już tu nie wrócę oglądamy klika bohaterek, ale reżyser skupia się na losach dwóch z nich. Pierwsza to Dominika, która ma już spory staż w ośrodku i wydaje się być jedną z najstarszych „lokatorek”. Marzy o własnym dziecku, chce już założyć rodzinę, w posiadaniu potomka widzi jasny życiowy cel, który uporządkuje i ustabilizuje jej życie. Po drugiej stronie mamy Gosię, młodą buntowniczkę, która postrzega ośrodek jako miejsce, które (zupełnie niepotrzebnie) zabiera jej wolność. Gosia specjalizuje się w ucieczkach. Woli uciec z własnego domu niż w nim przebywać. Nawet kosztem żebrania na ulicy czy spania w autobusie.
Tytułową frazę „już tu nie wrócę” można właściwie przyporządkować obydwu dziewczynom, ale dla Dominiki to oznacza chęć takiego życia, które nie zmusi jej do patologii. Bo patologia to prosta droga do powrotu do ośrodka. Dominika nie chce tam wracać, bo chce żyć normalnie, cokolwiek to dla niej oznacza. Dla Gosi powiedzenie „już tu nie wrócę” to deklaracja „już nie dam się złapać”. Nie widzi sensu życia we własnym domu, w którym nie czuje się dobrze, nie chce też być w ośrodku, więc naturalnie szuka ucieczki, odrzuca świat, w którym przyszło jej żyć. Dla Dominiki to nonsens, „masz siano w głowie” mówi do Gosi.
Mikołaj Lizut nie mówi nam wcale, jakie to niby straszne są te dziewczyny. Że alkohol, narkotyki i inne używki. Że przestępstwa, przemoc i te takie. Ok, my wiemy, że one to robiły. Jak ktoś ląduje w takiej placówce to pewnie aniołkiem nie jest. Reżyser skupia się na poznaniu bohaterek, chce wiedzieć, jakie są, co z nimi kieruje, co jest dla niż ważne. Wkrótce orientujemy się, że w ośrodku mieszkają dziewczyny prawdopodobnie głęboko skrzywdzone emocjonalnie, których osobowość została ukształtowana przez bardzo mocno wypaczone relacje rodzinne.
W ośrodku dziewczyny mają opiekować się dziećmi. A właściwie lalkami, które udają dzieci. Plastikowe bobasy, które płaczą, gdy się ich nie przytuli lub nie popuka po plecach po nakarmieniu mają sprawić, że emocjonalnie skrzywdzone dziewczyny obudzą w sobie empatię, otworzą się na drugiego człowieka. Dość wątpliwa to praktyka. Możemy rzecz jasna próbować w ten sposób uczyć emocji, wrażliwości, dyscypliny, uporządkowania. Ale skrzywdzone dzieci to niezwykle trudny do wyprostowania temat. Umiejętność tworzenia relacji kształtuje się już w pierwszych tygodniach naszego życia. Im wcześniej ta nauka zostaje zaburzona, tym ciężej później wyjść na prostą.
Nie muszę wam chyba pisać, że perspektywy przed dziewczynami z Już tu nie wrócę nie są zbyt rozległe, pewnie się tego domyślacie. Ale warto prześledzić ich losy, poznać ich styl życia, ich postawy i świat, który jest totalnie inny od naszego. Ograniczenia, które towarzyszą im na co dzień, każą postrzegać stwierdzenie „Już tu nie wrócę” niemal jak życzenie, które rzucają w świat. Problem polega na tym, że nie mają żadnej złotej rybki ani dżina w zaczarowanej lampie. Mają tylko siebie i swoją silną lub słabą wolę.
